Vandaag 13 april 2025 is het precies 80 jaar geleden dat de huidige gemeente Veendam is bevrijd.
Een bijzonder moment om bij stil te staan. Want ook in Veendam en omgeving zijn de oorlogsjaren een ingrijpende periode geweest. Er zijn in onze gemeente nog altijd veel tastbare herinneringen te vinden aan die tijd: monumenten, herdenkingsstenen, straatnamen en stille plekken met een verhaal.

Het is belangrijk om die verhalen te blijven vertellen. Niet alleen over de oorlog zelf, maar ook over het verzet, de bevrijding en de mensen die toen het verschil maakten.

Stolpersteinen

Zo gingen we afgelopen zaterdag we met GB-aan-de-bak langs verschillende Stolpersteine in Veendam. Deze stenen liggen op de stoep voor huizen waar Joodse inwoners tijdens de Tweede Wereldoorlog woonden voordat ze werden gedeporteerd en herinneren aan gedeporteerde Joodse inwoners. Elke steen draagt een naam, geboortedatum, deportatiedatum en, waar bekend, de plaats en datum van overlijden. In totaal liggen er in onze gemeente 169 Stolpersteine.

De Veendammer Joodse gemeenschap
Voor de oorlog telde Veendam en Wildervank een relatief grote Joodse gemeenschap. Namen als Cohen, Van Delft en West kwamen veel voor. De eerste Joden vestigden zich hier al rond 1700. In 1745 werd de eerste synagoge gebouwd. De laatste synagoge, geopend in 1892, stond op de plek waar nu de Bendiksstraat ligt. Tijdens de oorlog werd dit gebouw onherstelbaar beschadigd en na de oorlog afgebroken.

In het huidige Joods monument aan de Prins Bernhardlaan zijn delen van gedenkstenen uit de synagoge verwerkt. Het monument herdenkt de Joodse inwoners van Veendam en Wildervank die tijdens de oorlog zijn omgekomen.

Meer monumenten en herinneringsplaatsen in Veendam
Op veel meer plekken in onze gemeente zijn verwijzingen te vinden naar de oorlogstijd in Veendam. Zo heeft recent de gemeenteraad unaniem het besluit genomen tot de plaatsing van een herdenkingsboom nabij het gemeentehuis van Veendam. De boom komt op de plek waar in de oorlog mensen via de zijingang werden binnengebracht om onder te duiken in het gemeentehuis. Berend Eenjes, gemeentebode, speelde hier een centrale rol. Hij hielp onderduikers, vervalste papieren en verstopte radiotoestellen en wapens in.

Veendam kent meer van deze helden, waarnaar nog steeds verwezen wordt, waar we iedere dag mee in aanraking komen, maar wellicht niet eens bij stil staan. Zoals bijvoorbeeld:

  • A.G. Swartlaan: vernoemd naar Anton Gerrit Swart, korpschef van politie en verzetsstrijder. Hij weigerde mee te werken aan Jodentransporten, gaf leiding aan sabotageactiviteiten, heeft ondergedoken gezeten maar werd uiteindelijk gearresteerd. Hij werd op 12 oktober 1944 in Westerbork gefusilleerd.
  • Jakob Bruggemalaan: Heette vroeger de Nieuwe Laan. Daar woonde Jakob Bruggema. Verzetsstrijder, commandant van de ordedienst, was betrokken bij verzetskranten en hielp Joden en onderduikers. Bruggema werd op 12 oktober 1944 gefusilleerd in Westerbork.
  • J. Kazemierstraat: Veendammer timmerman Jochem Kazemier was actief bij de verzorging van onderduikers, bij de Binnenlandse Strijdkrachten en was districtcommandant bij de Ordedienst.

Venlose dankbankje aan de Brink

Een ander bekend monument is het bankje aan de Brink in Veendam-Noord. Op drie tegels staan de wapens van Venlo en Veendam, en de tekst: “Venlo dankt Veendam.” In januari 1945 werden circa 2100 evacués uit Venlo in Veendam opgevangen. Er ontstonden langdurige vriendschappen tussen families. Het bankje, geschonken in 1957, herinnert aan deze opvang en solidariteit.

De bevrijding van Veendam

Ook de rol van de Poolse en Canadese bevrijders wordt tot op de dag van vandaag erkend. Naar onze bevrijders zijn verschillende verwijzingen te vinden. Zo is bijvoorbeeld het Jan Salwaplein vernoemd naar ritmeester Jan Salwa. Onder diens leiding trok het Poolse 2nd Squadron Polish 10th Mounted Rifles Regiment met hun tanks via Wildervank binnen. Tegelijkertijd naderden Canadese troepen van de British Columbia Dragoons uit Kelowna via de Zuidwending en Ommelanderwijk. Naar hen verwijst de Kelownabrug in het Julianapark. Zonder hun inzet was bevrijding niet mogelijk geweest. In Veendam kwam hiermee een einde aan vijf jaar bezetting.

Herdenken en doorgeven

Veendam kent een rijk landschap aan herinneringsplaatsen. Deze markeringen herinneren ons aan een periode waarin vrijheid niet vanzelfsprekend was.

80 jaar vrijheid nodigt uit om stil te staan bij deze geschiedenis. Om de verhalen te blijven vertellen, ook aan jongere generaties. Niet alleen op 4 en 5 mei, maar het hele jaar door. Want juist in het alledaagse liggen de sporen van het verleden. Herdenken betekent erkennen dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Door het verleden levend te houden, geven we betekenis aan het heden en aan de toekomst.